Gotzon Lobera /
Kontratenorrak azaldu ziren Eliza Katolikoak kastratiak egotea debekatu zuenean. Dakikezuenez, kastratiak umetan irendutako abeslariak ziren. Irenduta egoteak ahotsari edertasun berezia ematen zion, ahotsaren zolitasuna zaintzen zelako, eta hainbat gizalditan erabili ziren ikus-entzuleen gozamenerako eta kastratien euren bizimodu dohakaberako.
Bada, kastratiak desagertzeak gizonezkoen arteko ahots zoliena zenari beste ahots zoliago bat ekartzea ekarri zuen. Izan ere, tenorraren ahots zolia zen mailarik gorenekoa, behin kastratiak galdu eta gero. Hala ere, ematen zuen tenorraren ahots zoli honek ez zuela asetzen ikus-entzuleen eskakizuna, eta hortik etorri zen kontratenorraren sorrera.
Kontratenorraren hedadura tenorrarenaren gainetik doa eta bat dator kontraltoarenarekin, baina honen tinbrea eta harena desberdinak dira. Kontratenorraren ahotsak falsettoa, buru-ahotsa eta bular-ahotsa darabiltza. Haren erregistroa do4 eta do6 artekoa da, eta haren tesiturak bide ematen dio kontratenorrari sopranoaren paperak jokatzeko.
Kontratenorraren lehenengo agerraldi dokumentatuak XII. eta XIII. gizaldietan aurkitzen ditugu polifoniarekin batera. Opera barrokoarekin batera ahots hau asko nabarmendu zen, eta XVIII. gizaldiaren erdialdera heldu beharko dugu harenganako interesa gal dadin, nahiz eta zeharo desagertu ez, geroago ikusiko dugun legez.
XX. gizaldian, ostera, antzinako musikarako zaletasuna berpiztu zen, eta horrekin batera kontratenorraren lekua handitzen doa, eta gaur egun, esan dezakegu batere beldur barik, historiako lekurik handienetako baten kokatzen dela. Horrela, gaur egun, kontratenorrek opera barrokoetan jokatzen dute, sarri, hasieran kastratientzat idatziriko paperak antzezten dituztela.
Historian zehar, eta XVII. gizalditik hona, honako paperak jokatzen dituzte kontratenorrek operetan: Francesco Cavallik 1651n idatzitako La Caliston, hiru paper ageri dira idatzita ahots honetarako, alegia, “La Natura”, “Endimione” eta “Satirino”; Henry Purcellek 1688an idatzitako Dido and Aeneasen paper bi ageri dira, “Sorgina” eta “Espiritua, Merkurio itxuran”.
XVIII. gizaldian, Georg Friedrich Haendelen Rinaldon, “Rinaldo” eta “Eustazio” ageri dira; musikagile beraren Giulio Cesaren “Giulio Cesare”, “Tolomeo” eta “Nireo” pertsonaiak jokatu behar dituzte kontratenorrek; konpositoreak berak Rodelindan “Bertarido” eta Sersen “Serse” pertsonaientzat idatzi zituen kontratenorrentzako paperak.
Gizaldi berean, opera oso antzeztu bitan ikus dezakegu kontratenorra: Christoph Willibald von Glucken Orfeo ed Euridicen “Orfeo”, eta Wolfgang Amadeus Mozarten Le nozze di Figaron “Cherubino”.
XIX. gizaldian, Johann Straussen Die Fiedermausen “Orlofski printzea” eta Jaques Offenbachen Les Contes d’Hoffmannen “Nicklause” aurkitzen ditugu.
XX. gizaldian ere kontratenorrarentzako paperak aurkitzen ditugu: Benjamin Brittenen A Midsummer Night’s Dreamen “Oberon”; Giorgi Ligetiren Le Grand Macabren “Go-go, Breughellandeko printzea”; Philip Glassen Akhnatenen “Akhnaten”, eta Jonathan Doveren The Flighten “Erbesteratua”.
Hortik erraz ondoriozta dezakegu estilo askotako musikagileek idatzi dituztela ahots horretarako paperak.
Amaitzeko, Georg Friedrich Handaelen Alcina opera ekarri nahi dut hizpidera. Izan ere, musikagileak “Ruggiero” papera kastrato mezzosoprano baterako idatzi zuen. Kontua da, Aix-en-Provence hirian, 2015ean egindako ekoizpenerako Philippe Jarouskky kontratenorrak jokatu zuela paper hori.
Honek gakartza gai honetara: kontratenor soprano batek joka dezake kontratenor mezzosoprano batentzat idatzitako papera? Errespetatu egiten da musikagilearen gogoa? Ziur naiz aukera biek izango dituztela aldekoak eta aurkakoak, baina aholku bat ematerik baneuka, hauxe gomendatuko nizueke: ikusi ekoizpen hori, eder-ederra baita, eta ez bakarrik kontratenorraren lanagatik.
