Bilbo, 2024ko otsailaren 20a, asteartea. Euskalduna Jauregia. Rigoletto, hiru ekitaldiko melodrama, Giuseppe Verdiren musikarekin eta Francesco Maria Piaveren italierazko libretoarekin, Victor Hugoren Le Roi s’amuse (Erregea dibertitu egiten da) antzezlanean oinarritua. 1851ko martxoaren 11n estreinatu zen Veneziako La Fenice antzokian.

Bilbao Orkestra Sinfonikoa. Daniel Oren, musika zuzendaria. Pedro Bartolome, musika zuzendariaren laguntzailea eta barne bandako zuzendaria. Itziar Barredo eta Iñaki Velasco, maisu errepikatzaileak. Bilboko Opera Abesbatza. Boris Dujin, abesbatzaren zuzendaria.

Amartuvshin Enkhbat, Rigoletto. Sabina Puértolas, Gilda. Ismael Jordi, Duca di Mantova. Carmen Topciu, Maddalena. Emanuele Cordaro, Sparafucile. Fernando Latorre, Conte di Monterone. Marife Nogales, Giovanna. Josu Cabrero, Mateo Borsa. José Manuel Díaz, Marullo. Gexan Etxabe, Conte di Ceprano. Ana Sagastizabal, Contessa di Ceprano. Olga Revuelta, Paggio bat. David Aguayo, Usciere bat.

Miguel del Arco, eszena-zuzendaria. Pablo Ramos Escola, eszena zuzendariaren laguntzailea. Sven eta Ivana Jonke, eszenografia. Ana Garay, jantziak. Juan Gómez-Cornejo, argiztapena. David Hortelano, argiztapen-laguntzailea. Luz Arcas, koreografia.

Ekoizpena, ABAO-OLBE Bilbao Opera, Teatro Real, Teatro de la Maestranza, Tel Aviveko New Israeli Opera. ABAO-OLBE Bilbao Operaren 72. denboraldia.

JUAN CARLOS MURILLO

Dummientzako liburuak, hainbat gairen inguruan irakurle berrientzako gida errazak aurkeztea helburu duten ikaskuntza-liburuak dira. Izenburua gorabehera, haien editoreak azpimarratzen du liburuak ez direla literalki “tontoentzat” (dummy: baldar, inozo, babo, edo mozolo), baizik eta gai batean adituak ez direnentzat edo hasiberrientzat.

Horrelakoa izan zen bada, Euskaldunan taularatutako Rigoletto hau. Izan ere, badirudi eszena-zuzendariaren asmo nagusia pertsonaien doilorkeria eta ankerkeria, agintekeria gupidagabe eta matxismo aseezina behin eta berriz azpimarratzea baino ez dela. Zer dela eta, bestela, hainbeste parafrasi eszeniko?

Une askotan, gehiegitan agian, iruditu zitzaigun kolore-markatzaileekin azpimarratutako pasarteak ikusten eta entzuten ari ginela, koloretan azpimarratutako opera bat, alegia, entzuleoi obraren interpretazioa erraztu egin beharko balitzaigu bezala.

Ekoizpenak, apur batez, Robert Carsenek 2013an Aix-en-Provenceko festibalerako egindakoa ekarri zuen gogora, 2014an Sergey Romanovskyren strip-teasea barne hartu zuena Mantuako dukearen rolean. Apur batez.

Operan eta, oro har, arte eszenikoetan egin ohi diren mota guztietako egokitzapenak askotan egin eta errepikatu badira ere, zaila da bai draman, bai musikan ederki garatuta eta azalduta dagoen obra bati ezer funtsezkorik edota berririk eranstea, norberak egoki deritzona egiteko duen askatasuna onartuta, jakina. Besterik ez zen bada falta!

Koreografiari esleitutako funtzioa, testuen kolore-markatzaileek bezala funtzionatu behar omen duena, eszenan gertatzen dena azpimarratuz, koherentea izan daiteke zenbait unetan, baina nahasgarria suertatu zen pasarte askotan. Nolanahi ere, zuzendaritza eszenikoa nonahi antzematen da funtzio osoan zehar, ekintzatik eta partituratik kanpoko elementuen bidez, eta nahiz eta, gorago esan bezala, eszena eta eszenatokia infinituraino egokitzeko ohitura modu ziklikoan joan eta etorri den memoria dugunetik, deskonexioa sortzen du proposamen eszenikoaren eta argumentuaren artean.

Eszenografiak, oro har, modu koherentean funtzionatzen du, espazio eszenikoa zehaztuz eta ekintzaren bilakaerara egokituz. Elementu interesgarriak aurkezten ditu, hala nola publikoaren eta eszenaren arteko laugarren pareta ixten duen oihala elementu dinamiko bilakatzea, edo berori erabiltzea jauregiko distiren hondakin, beste hondakin batzuekin estalita, oraingoan gizakiak, haien gainean botata. Ulergaitzagoa gertatu zen Rigolettoren burbuila-etxearen aurreko eszenatokia, kantariak eszenatokian gora eta behera ibiltzera behartu zituena.

Daniel Orenek ahaleginak egin zituen Bilboko Orkestra Sinfonikoaren buru gisa. Orkestrak konposizio eta dimentsio egokiak aurkeztu zituen, abeslariei eta auditoriumari ondo egokituak, eta, oro har, ondo lortu zuen operari kutsu verdiarra ematea. Hala ere, zenbaitetan tempi bitxiak ezarri zituen, motelegiak batzuetan, zenbait pasarteren dramatismoa azpimarratzeko beste saiakera bat agian, eta beste batzuetan azkarregiak, ahulduta edo lausotuak geratu ziren, koda batzuetan bezala.

Amartuvshin Enkhbatek sekulako ahots indartsua erakutsi zuen Rigolettoren interpretazioan, tesitura osoan entzunarazteko gaitasun eztabaidaezina duen baritonoa, alegia. Bere dohain, ahots-ahalmen, bolumen eta koloreaz baliatu zen pertsonaia ilun eta mendekuzalea taularatzeko, nahiz eta une batzuetan dohain horiek berak bere kontra jokatu zuten, bere kantuari arintasun apur bat kenduz. Hala ere, duen adierazkortasunari esker, bideratzeko gai izan zen. Bizkortasun falta hori bereziki nabarmendu zen cabalettan, Sì, vendetta!,  non ez zuen sopranoarekiko azkenengo unisonoa egin, “derrigorrezko” goiko la bemolerako jauzia prestatu ahal izateko.

Sabina Puertolas sopranoarekin batera kantatu zituen duoak gaueko unerik onenetarikoak izan ziren, horien amaieretan adierazkortasun eta emozio maila bikaina lortu zutelarik, Ah! veglia, o donna, questo fiore, Piangi, piangi, fanciulla, edota obraren bukaerako V’ho ingannato! colpevole fui!, esaterako.

Baritono mongoliarrak txalo zaparrada handiak jaso zituen bere esku-hartze bakoitzaren amaieran eta gaueko garaile nagusia izan zen, sopranoarekin batera,

Cabalettaren bisari dagokionez, behartua geratu zen, estreinaldian egin izan zelako berriro errepikatu egin beharko balitz bezala, neurtu beharko genukeena, bis batek bere funtzioa eta bere sinesgarritasuna gordetzea nahi izanez gero.

Sabina Puertolas bikain aritu zen bere parte-hartze guztietan. Kantu handia erakutsi zuen tesitura osoan, ongi finkaturiko linea eta trebetasun eta arintasun nabarmenekin.

Gaueko benetako garailea, lehen duotik ahots eta adierazkortasun-gaitasun apartak erakutsi zituen, Caro nome-n berretsi zirenak:  presentzia eszeniko handia, ahots-nagusitasuna, proiekzio bikaina, eta soinu eta linea konstante eta erregularrak. Filatuak biribildu zituen, intentsitate guztietan afinazio bikaina eta ahots-lerro argi eta etengabea mantenduz.

Baritonoarekin batera egin zituen duoak, gorago aipatu dugun bezala, gaueko onena izan ziren, Puertolasen parte-hartzea funtsezkoa izan zelarik libretoaren eta partituraren biribiltasuna eta emozioa helarazi ahal izateko.

Eszenarekin eta koreografiarekin Duca di Mantovaren izaera doilor eta gupidagabea azpimarratzeko etengabeko ahaleginek, zoritxarrez, ilundu egin zuten Ismael Jordiren jarduna, adierazpen lirikoaren kaltetan. Dinamikak oso ondo menderatu zituen, eta kantu argi eta zehatza erakutsi zuen, zenbaitetan motz samar gelditu bazen ere.

Questa o quella lau samarra egin zuen, bere pertsonaia libertino eta apetatsuaren aurkezpenean, eta arima eta lirismoa adierazi zuen Ella mi fu rapita eta Parmi veder le lagrime-etan, gaueko bere esku hartzerik onenak eginez, eszenan zehar mugitzen ari zen taldearen etengabeko enbarazua gorabehera. Azkenik, La donna è mobile-n ia ezkutuan geratu zen, denon zoritxarrerako, agertokian ari ziren elementu arrotz ugarien atzean, eta, ondorioz, nahiko txaloaldi epela jaso zuen entzuleen aldetik.

Carmen Topciu nabarmendu egin zen, ahotsean zein eszenan, eta oso Maddalena sinesgarria taularatu zuen, rol laburra izan arren, lehen mailako interpretea eskatzen duena. Tamalez, orkestrak ezarritako tempo geldoegiak, bai kuartetoan, bai ondorengo tertzetoan, Errumaniako mezzosopranoaren maisutasun nabarmena lausotu zuen, hala eta guztiz ere, presentzia bokal eta eszeniko nabarmenarekin distiratzea lortu zuena, horregatik gaueko txalo zaparradarik maitagarrienetako bat jasoz.

Emanuele Cordaro baxuak, bere aldetik, ez zuen konbentzitu iluntasun eta dramatismo handia transmititu behar duen rol batean, ahots sendotasun eta sakontasun handiagoa beharko zukeen Sparafucile bat eginez. Zuzentasunez jardun zuen, nahiz eta parte-hartze argiagoa falta izan zitzaion multzoetan, baita pertsonaiaren nortasunaren adierazpen irmoagoa.

Fernando Latorrek Conte di Monterone bikaina antzeztu zuen bere hogeita hamargarren urteurrenean OLBEn.

Itxuraz bigarren mailako pertsonaia den arren, Il Conte di Monterone Rigolettoren antagonista handia da, dukearen botere gehiegikeriaren aurrean bere alaba defendatzen duen aita, Rigoletto madarikatzen duena, eta Rigolettoren mendekuaren zinaren aurretik zein haren azken garrasian itzultzen dena, dramaren eragilea, alegia: La maledicione!

Latorrek sobera bete zuen rola, ahotsean eta eszenan presentzia handia adieraziz. Bere zatia linea eta fraseatze argi eta homogeneoz abestu zuen eta bere presentzia eszenikoak sendotasuna eman zion pertsonaiari, obrako jantzien proposamen interesgarrienetako batek lagunduta.

Koprimarioek sinesgarritasunez eta eskarmentuz aritu ziren gainontzeko paper txikietan. Marife Nogalesek Giovanna sinesgarria antzeztu zuen, gehiegi laguntzen ez zuen espazio eszeniko batean zehar mugitu arren. Jose Manuel Diazek argitasunez eta proiekzioz abestu zuen bere Marullo, eta Gexan Etxabek, Conte di Cepranoren rolean, kolore ederra erakutsi zuen bere ahotsean, nahiz eta bere parte-hartzeak laburrak izan ziren.

Aipamen berezia merezi du Bilboko Opera Abesbatzak, oraingoan gizonezkoena soilik, egileek taldeari agindutako paper garrantzitsua berriro ere fidagarritasunez bete baitzuen, bere parte-hartze guztietan nabarmenduz.

Horietako pare bat bakarrik aipatzearren, lehen ekitaldiaren amaierako Zitti, zitti-a, non oso ondo mantendu zuten sottovocea, presentzia izpirik galdu gabe, edo bigarrenaren hasierako Ducca, Ducca! luze eta korapilatsu bezain ederra. Izan ere, gehiegizko estimulu eszenikoek lausotzen zuten zenbait une bideratzea lortu zuten, Possente amor mi chiama cabalettaren amaierako strettan agerian geratu zena, non operan berriro arreta jarraraztea lortu zuten.

Azken batean, obra handi bat, ekoizpen bikain batean, nahiz eta alderdi eszenikoen, dramatikoen eta musikalen arteko desoreka batzuek distira handiko une dezente galarazi zizkiguten. Beste behin ere, musikak salbatu zuen gaua.